یا صاحب الزمان

توحید ذاتی

انسان در سیر تکاملش به حدی می رسد که هستی حقیقی را منحصر به خدا می داند آنچه در عالم وجود می بیند همه جلوه های اوست عکسهایی از وجود اوست به هر چه نگاه می کند گویی به آینه می نگرد به آینه ای که وجود خدای متعال در آن جلوه گر است این کثرتهایی که در جهان می بیند اینها کثرتهای آینه است آینه های متعدد آن نوری که در همه این آینه ها جلوه گر می شود یک نور است خود این آینه ها نیست اینها آن نور نیستند بلکه اینها نمایشگر آن نورند الله نور السموات و الارض مثل نوره کمشکوه فیها مصباح

توحید صفاتی

انسان به جای می رسد که می بیند هر صفت کمالی اصالتا از آن خداست. یعنی می بیند که جز خدا کسی حقیقتا علم ندارد، علمهای دیگران، جلوه ای است از علم الهی. به اصطلاح می گویند که رق الزجاج و رقت الخمر یعنی کسی که از بیرون نگاه می کند ساعری می بیند سرخ رنگ که در آن چیزی نیست یا شرابی ارغوانی بی ساغر. صفات خدا وقتی در خلق جلوه گر می شود گویا صفات خلق است از آن خدا نیست ما چنین می پنداریم که قدحی است تهی از می دیگری که توجهش را بهتر جلب کند گویا می بیند که دیگر قدحی در کار نیست. هر آدمی به مثابه یک پیاله است و صفات کمال الهی در او به مثابه می است بعضی پیاله را می بینند ولی عرفا می را می بینند همچنانکه انسان در اثر تزکیه می تواند پیاله را آن قدر شفاف کند که در او جز می دیده نشود

توحید افعالی

کسی که روحش صفا یافت می بیند که هر کاری، کار خداست. فاعلهای دیگر ابزاری بیش نیستند چیزی که پشت پرده ی اسباب، جهان را می چرخاند و هر چیز را در جای خود می آفریند و قرار می دهد دست قدرتمند الهی است و این دست همیشه و در همه جا حاضر است کوچکترین پدیده ای که در جهان تحقق پیدا کند خدا آن را به وجود می آورد. انسان در اثر ایمان به خدا و اطاعت و عبادت، نوری از طرف خدا به او افاضه می شود که پدیده های جهان را می بیند و می یابد نه آنکه تنها بداند و بدانها علم غایبانه پیدا کند.